گلیم شیریکی‌پیچ؛
بافته‌ای هنرمندانه که شهری را جهانی کرد
محمد شول
استان پهناور کرمان بطورعام در موضوع فرش‌های دستبافت و شهرستان سیرجان بصورت خاص در موضوع گلیم از دیرباز خاستگاه بافت، تولید و صدور این هنرهای دستی، سنتی و زیبای نقش در نقش و رنگارنگ بوده‌اند. اما گلیم در قیاس با بافته‌هایی مانند قالی از سادگی بیشتری برخوردار است و نقش‌های آن در زوایا خودنمایی بیشتری داشته و بقولی بلحاظ پرز نداشتن سطح، نقوش در نظرگاه بیننده، دارای وضوح بیشتری است.
این بافته چشم نواز به دلیل سهولت در بافت و فراوانی نقوش توانسته است قوه تخیل و خلاقیت بافندگان را برای دوام خود بارور کند که این خود یکی از عوامل دوام گلیم در ادوار مختلف است. دوامی که علیرغم پیشرفت تکنولوژی و تغییر کاربرد هنرهای دستی، گلیم را بعنوان یک هنر پویا و زنده به جامعه هنر دوست جهان معرفی کرده و تا به امروز موجب تداوم تولید آن شده است.
گلیمی که در سیرجان بافته می‌شود به نام (شیریکی پیچ) معروف است. در وجه تسمیه این نام گذاری نظرات متفاوتی است اما دو نظر بیشتر به واقع نزدیک می‌نماید. عداهای شیریکی را به شراکت دو تار در یک مرحله گره زدن دانسته و عده‌ای دیگر آنرا به‌خاطر شیوه متداول بافت مشارکتی گلیم بین دو بافنده یا بیشتر می‌دانند.
مهم‌ترین شاخصه ظاهری شیریکی پیچ با قالی‌های سنتی این منطقه نوع بافت آن است که بر خلاف قالی موجب نمایان شدن سطحی صاف و بدون پرز می‌شود. اگر چه از سالهای اخیر نوع دیگری از گلیم نیز بافته می‌شود که ترکیبی از گلیم و قالی است یعنی تعدادی از تارها در زیر و تعدادی در روی کار بافته می‌شوند. اما علیرغم این بدعت، نوع سنتی آن یعنی همان گلیم شیریکی پیچ یکدست هنوز نیز طرفداران بیشتری دارد.
گلیم شیریکی پیچ عمدتاً در روستاهای سیرجان تولید می‌شود اما روستای دارستان (دهکده جهانی گلیم) در بخش گلستان به‌عنوان خاستگاه گلیم در بین سایر روستاهای سیرجان از نظر حفظ و احیای هنر گلیم بافی دارای سابقه بیشتری است.
دارستان اگر چه از دیر باز محل بافت و تولید گلیم شیریکی پیچ بوده است اما از سال 1354 با راه‌اندازی یک واحد کارگاه بزرگ مجهز و متمرکز به‌عنوان مرکز آموزش و بافت گلیم زیر نظر سازمان صنایع دستی کشور در طی چندین دهه توانست با پوشش بیش از 400 بافنده متمرکز و پراکنده و توزیع مواد خام بافندگی در مقطعی خاص از انزوای این هنر دیرینه جلوگیری کرده و به حفظ نقوش و رونق آن کمک شایان توجهی کند. مربیان توانای گلیم این روستا نه تنها سالهای متوالی با آموزش این صنعت زیبا در سایر نقاط استان توانستند به ماندگاری آن کمک کنند بلکه در زمانی که گلیم چندان شناخته نبود، با شرکت در نمایشگاههای داخلی و خارجی نیز به معرفی وجوهات هنری آن پرداختند.
گلیم شیریکی پیچ سیرجان از تنوع نقش و رنگ بسیار زیادی بر خوردار است به گونه‌ای که هر نقش پس از آموزش، با سلیقه آموزش گیرنده نیز آمیخته شده و بعضاً شکل یا هویتی نو یافته است. بعنوان مثال دخترکان جوانتر یا نوعروس‌ها گلیم‌هایی با نقوش شادتر و یا رنگ‌های گرم‌تر می‌بافتند و هر چه سن بافنده بیشتر بود، آن تغییر روحیه، در پختگی و سکون رنگ و نقش گلیم نیزنمود بیشتری داشت.
یکی از شاخصه‌های گلیم شیریکی پیچ که توانست نظر ارزیابان بین‌المللی صنایع دستی را برای ثبت جهانی آن به سمت خود جلب کند، استعاره‌های موجود در نقوش و همنشینی متوازن آن نقوش با رنگ‌هاست. نقش‌ها در سادگی تمام بافته می‌شوند اما عمدتاً به گونه‌ای است که اشاره مستقیم به موضوع ندارند و این القای غیرمستقیم از زیرکانه‌های نهفته در هنر است که در دنیای مدرن امروز می‌توان مشابه آن را در لوگوهای گرانقیمت گرافیکی دید. به‌عنوان مثال اگر در گلیم به یک درخت خاص اشاره شود، طرح بافته شده می‌تواند دقیقاً یک درخت نباشد و ممکن است نمایی هوشمندانه‌تر از طرحی شبیه به درخت باشد. این زیبایی زمانی به اوج می‌رسد که متوجه شویم در گلیم شیریکی پیچ سیرجان که در لابلای نقوش و رنگ‌ها خود تابلویی گویا از سیاق فکر و زندگی مردم این منطقه است، از نمادهای انسان و حیوان کمتر استفاده شده و حتی گیاهان نیز دقیقاً یک طرح ساده از گیاه نیستند بلکه به لوگویی انتزاعی شبیه‌اند که گویای چهره‌ای هنرمندانه از موضوع است.
گفته می‌شود گلیم، واژه‌ای فارسی است که قدمت کاربری آن در آثار مکتوب فارسی از جمله ادبای بزرگی مانند حکیم ابوالقاسم فردوسی، اهلی شیرازی و ناصر خسرو به بیش از هزار سال برمی‌گردد. گلیم شیریکی پیچ دستبافته عشایر گذری بوده است که بعدها با تردد و همنشینی و سکنای در روستاها به خانه‌های روستایی راه پیدا کرده و ادامه یافته است.
در بین صادرات صنایع دستی کشور، گلیم دارای جایگاه و اقبالی خاص است و گلیم شیریکی پیچ سیرجان سرآمد گلیم‌های کشور است اما گویی در شهری که خاستگاه این هنر زیباست و به‌عنوان شهر جهانی گلیم شناخته شده است از تمامی ظرفیت اشتغال‌زایی آن بهره نبرده‌اند و تنها به بافت خام گلیم به‌عنوان منبع درآمد اکتفا شده است. بدیهی است گلیم از شروع تا پایان پروسه صادرات مراحلی را طی می‌کند و نه تنها بافتِ آن بلکه مراحل قبل و بعد از بافت نیز به سبب فراوانی تولید در بحث اشتغال‌زایی حائز توجه است. قابل‌توجه است که پشم سیرجان یکی از مرغوبترین پشم‌های موجود در کشور است اما نه تنها مراحل فرآوری این پشم در سیرجان انجام نمی‌شود بلکه حتی ریسندگی و رنگ آمیزی آن نیز در سیرجان صورت نمی‌گیرد و جای تعجب این که سیرجان نه تنها سهمی از این درآمد ندارد بلکه صرفاً یک واردکننده و مصرف‌کننده پشم تابیده و رنگ‌آمیزی شده است.
موضوع دوم در پروسه گلیم که بسیار نیاز به توجه و تمرکز فراوان دارد مراحل پس از تولید آن است. گلیم‌های تولیدی سیرجان در کارگاه‌های شهرهای دیگر مانند تهران، مراحلی مانند شستشوی تخصصی، تنظیم چله‌کشی، تسطیح، افزودن مایعات و مواد شیمیایی برای یکدست شدن رنگ‌ها، بسته بندی و… را تا مرحله آماده‌سازی برای صادرات طی می‌کنند که سیرجان از آن هیچ عوایدی ندارد و عملاً در ایجاد اشتغال در این موضوع نیز دست بسته است.
گلیم شیریکی پیچ دسترنج زنان و دختران سیرجانی است که در روزگارانی نه چندان دور راهی برای کمک به معیشت خانواده بوده است و اکنون نیز خانوارهای فراوانی به آن اشتغال دارند. این گلیم بی‌نظیر که خود قابی از سلیقه هنری زنان این منطقه است آنچنان چشم نواز و ملوّن است که در سال 1396 به ثبت جهانی رسید و سیرجان را بر تارک شهرهای هنری دنیا نشاند. این دستبافته زیبا از استحکام فراوانی نیز برخوردار است به گونه‌ای که آنرا به «گلیم آهنین» تشبیه می‌کنند اکنون در آستانه دروازه‌های جهانی نیازمند حمایتی همه جانبه است تا بتواند به زحمات سالهای فراوان مادر بزرگان در تعلیم رج به رج نقوش به فرزندان برای ماندگاری ارث هنری‌شان، ارج نهد و آن را پاس بدارد. فراوان‌اند کسانی که در پای دارِ این گلیم سلامتی‌شان به دار آویخته شد و از ناحیه ستون فقرات، بینایی و تنفس دچار مشکلات عدیده شدند و حتی انگشتان ظریف آنها در اثر بافت گلیم، زیبایی خودِ را به کج و کوله بودن در لابلای تار و پود باخت تا نقشی از ارث مادری آنها تا به امروز به یادگار بماند.
واحد تحقیقات صنایع دستی شرکت نظم آوران صنعت و معدن گل گهر
قریب یکسال است که شرکت نظم‌آوران صنعت و معدن گل گهر در راستای سیاست‌های ستاد اقتصاد مقاومتی استان و به منظور پشتیبانی از پیشبرد اهداف اقتصادی در بخش خصوصی استان و صنایع خرد خانگی و بومی، به‌عنوان معین اقتصادی بخش گلستان پای در عرصه حمایت از توسعه اقتصادی آن گذاشته و در همین راستا به گلیم شیریکی پیچ نیز بعنوان صنعتی دیرینه و برندی جهانی نگاهی حمایتی و نو داشته است.
بدیهی است بخشی از فعالیت شرکت نظم‌آوران در زمینه حمایت از باروری اقتصادی اقشار کم درآمد با تولیدات خرد صنایع خانگی و بخصوص گلیم است.
شرکت نظم‌آوران صنعت و معدن گل گهر علاوه بر نگاه کیفی و کمّی به صنعت گلیم، در صدد است در جهت رونق آن به‌عنوان بخش مهمی از اشتغال‌زایی منطقه بکوشد. بدین لحاظ با پوشش حمایتی تعداد زیادی از بافندگان در نقاط مختلف بخش با تهیه و توزیع مواد خام، و خرید دستمزدی گلیم از بافندگان و نیز حضور درنمایشگاههای معرفی گلیم تا کنون قدم‌های مثبتی در این راه برداشته و در نظر دارد به سمت گشایش مسیرهای منتهی به اشتغال و بهره‌مندی بیشتر قشر گلیم‌باف از این هنر جهانی توام با حفظ و نگهداری اصالت آن راهکارهای حمایتی خود را ادامه دهد.
پیام بگذارید